Tôn sư trọng đạo - Nền tảng của nền giáo dục hiện đại

         Tre Việt - Gần đây, khi đọc tin về trường hợp một cô giáo ở Gia Lai bị chấm dứt hợp đồng vì dùng thước nhựa “đánh” vào tay học sinh (dù trước đó cô và trò đã thỏa thuận với nhau), tôi giật mình nghĩ: chuyện cô răn dạy học trò, lẽ ra phải là chuyện tốt cho con trẻ, sao cô giáo lại phải buộc thôi việc? Có một thực tế đáng suy ngẫm: đối với người dạy, dù chỉ là hành động như cô giáo ở Gia Lai cũng có thể khiến họ đánh mất cả sự nghiệp; còn đối với học trò, xúc phạm hay hành hung giáo viên, mức cao nhất cũng dừng lại ở… khiển trách!

Hiếu học và kính trọng người thầy luôn là đạo lý cơ bản
của người Việt Nam

Phải chăng, đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến bạo lực học đường đang có xu hướng ngày càng phức tạp. Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm học 2023 - 2024, cả nước xảy ra 466 vụ bạo lực học đường, liên quan đến 1.453 học sinh. Cũng theo nguồn tin từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, đã ghi nhận 28 trường hợp bắt nạt trên môi trường mạng (Báo Thanh tra Online, ngày 08/11/2025). Nhiều vụ việc có yếu tố xúc phạm hoặc chống đối người dạy. Như vụ việc ngày 16/9/2025, một học sinh lớp 7, Trường Trung học cơ sở Đại Kim (Hà Nội) túm tóc, quật ngã cô giáo chủ nhiệm ngay tại lớp học khiến dư luận bàng hoàng. Trước đó, nhiều clip học sinh quay lại cảnh thầy cô bị thách thức, bị chế giễu đăng lên mạng xã hội; hay cảnh học sinh cãi lại khi bị phê bình, ra vào lớp không xin phép, gặp thầy cô không chào, v.v. Tất cả đang gióng lên hồi chuông báo động về sự phai nhạt truyền thống “Tôn sư trọng đạo”, giá trị vốn là “gốc rễ” của đạo đức học đường Việt Nam; đồng thời, cho thấy sự đứt gãy trong mối liên kết giữa ba trụ cột trong giáo dục là gia đình, nhà trường và xã hội.

Bạo lực học đường có nhiều nguyên nhân sâu xa. Trong đó, nhiều học sinh bước vào tuổi dậy thì với biến động tâm lý và chưa được trang bị kỹ năng kiểm soát cảm xúc, nên dễ bị kích động, dẫn đến hành vi bạo lực. Gia đình đôi khi quá nuông chiều, hoặc ngược lại quá nghiêm khắc mà thiếu trao đổi, thiếu gắn kết với nhà trường, khiến học sinh rơi vào trạng thái “không người dẫn đường”. Mạng xã hội, phim ảnh, môi trường số với hình ảnh bạo lực dễ tiếp cận đã làm cho các em “thử” thể hiện bản thân qua xung đột ngoài đời thực. Nhà trường ở một số nơi nặng về “bệnh thành tích”, hoặc chỉ tập trung vào dạy “chữ” mà quên dạy “người”, nghĩa là kiến thức nhiều, kỹ năng sống ít; mối quan hệ thầy - trò, trò - trò thiếu trao đổi chân thành.

Đặc biệt, chúng ta vẫn thiếu một khung pháp lý thật sự vững chắc, đồng bộ và khả thi về kỷ luật học đường. Các quy định hiện hành chưa đủ cơ chế bảo vệ người dạy và người học trong những tình huống xung đột cụ thể. Khi xảy ra vụ việc, cách xử lý thường cứng nhắc, thậm chí phụ thuộc vào dư luận hoặc truyền thông, thay vì căn cứ vào chuẩn mực pháp lý. Điều đó vừa khiến giáo viên chịu nhiều áp lực, vừa làm học sinh mất đi cơ hội được giáo dục đúng nghĩa. Một cái nhìn sai lệch rằng “thầy nghiêm” đồng nghĩa với “bạo lực” sẽ là rào cản sự cống hiến của người thầy trong sự nghiệp giáo dục. Bình luận về vụ việc cô giáo ở Gia Lai bị buộc thôi việc, một người có tài khoản facebook Nhu Chung viết: “Một thời gian ngắn nữa thôi, vì lo bị đuổi việc mà tất cả giáo viên sẽ dạy học sinh theo cách hoàn thành chương trình; mặc cho học sinh không học bài, không làm bài, hay đạt điểm thấp vì việc học là của học sinh và phụ huynh; việc của họ chỉ dạy mà thôi”. Nếu điều đó xảy ra, thì sẽ là “một bước lùi” rất lớn trong sự nghiệp giáo dục.

Thật đáng buồn khi trong một nền giáo dục mà người thầy phải “sợ” người học: sợ bị hành hung, sợ bị quay clip, sợ bị bêu rếu trên mạng,… thì đó không còn là môi trường nuôi dưỡng nhân cách, mà là nơi cả người dạy và người học đều rơi vào “thế phòng thủ”. Trong văn hóa dân tộc ta, người thầy luôn được tôn kính, được xem như cha mẹ thứ hai. Ca dao có câu: “Muốn sang thì bắc cầu Kiều / Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy”; hay triết lý dân gian “Không thầy đố mày làm nên” đã khẳng định: học chữ phải học làm người, mà để làm người thì phải biết kính thầy, trọng đạo. Khi học sinh không còn kính trọng người gieo chữ, khi xã hội dễ dàng “kết tội người thầy”, đó không chỉ là sự xuống cấp đạo đức học đường, mà là vết nứt trong nền tảng văn hóa dân tộc.

Nhà bác học Lê Quý Đôn từng cảnh báo năm nguy cơ mất nước, trong đó có hai nguy cơ là “Trẻ không kính già” và “Trò không trọng thầy”. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng nhấn mạnh: “Nhiệm vụ của giáo dục là rất quan trọng và vẻ vang, vì nếu không có thầy giáo thì không có giáo dục. Không có giáo dục, không có cán bộ thì cũng không nói gì đến kinh tế - văn hóa”. Thầy giáo, cô giáo chính là người định hướng và dẫn dắt thế hệ trẻ đi từ con chữ đến nhân cách. Bởi vậy, thời nào cũng vậy, vai trò của người thầy luôn đặc biệt quan trọng trong sự nghiệp “trồng người”.

Chúng ta cần có cái nhìn tách biệt giữa sự nghiêm khắc của người thầy và bạo lực học đường. Ở đây, sự nghiêm khắc không đồng nghĩa với bạo lực; ngược lại, đó là biểu hiện của tình thương có trách nhiệm. Thầy cô không thể chỉ dạy bằng nụ cười; đôi khi, sự nghiêm khắc chính là lời yêu thương giúp học trò nhận ra giới hạn, biết tự rèn mình, khép mình vào tổ chức và đứng dậy sau lỗi lầm. Giáo dục không chỉ là “truyền đạt kiến thức”, mà phải là quá trình rèn người, mà “rèn” thì phải có khuôn, có phép, có giới hạn. Một nền giáo dục mà người thầy mất quyền răn dạy thì xã hội cũng mất đi khả năng tự sửa mình.

Trong kỷ nguyên phát triển mới của dân tộc và hội nhập quốc tế sâu rộng, để nền giáo dục nước nhà tiếp tục đi đúng hướng và cho về “những trái ngọt”, trước hết phải giữ vững các giá trị truyền thống, trong đó, “Tôn sự trọng đạo” vẫn phải là “gốc rễ bền vững” của sự phát triển. Đồng thời, phải tiến tới việc xây dựng giá trị mới cho nền giáo dục hiện đại. Trong đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo, cùng các bộ, ngành liên quan cần chủ trì rà soát, hoàn thiện hệ thống quy định về kỷ luật học đường, quy tắc ứng xử, bảo vệ quyền và nghĩa vụ của giáo viên và học sinh. Các địa phương, nhà trường cần cụ thể hóa bằng quy chế nội bộ, cơ chế phản hồi và hòa giải sư phạm, tạo môi trường an toàn, nhân văn nhưng nghiêm minh, bảo đảm mỗi bên đều được tôn trọng và chịu trách nhiệm. Một khung pháp lý rõ ràng sẽ giúp người thầy yên tâm cống hiến, người trò hiểu giới hạn của tự do, phụ huynh và xã hội có cơ sở giám sát công bằng, văn minh.

Bên cạnh đó, cần đề cao hơn trách nhiệm của cả gia đình, nhà trường và xã hội, cùng hướng về một mục tiêu: giúp thế hệ trẻ lớn lên trong yêu thương nhưng không vô kỷ luật, được tôn trọng nhưng biết tôn trọng người khác.

Với gia đình, cha mẹ là người thầy đầu tiên của con. Mỗi lời nói, mỗi cách ứng xử của cha mẹ đều gieo vào các con của mình hạt giống về đạo đức. Khi cha mẹ chê bai thầy cô trước mặt con, là họ đang vô tình dạy con coi thường người gieo chữ. Ngược lại, khi cha mẹ biết phối hợp với giáo viên, cùng chia sẻ, cùng định hướng, đứa trẻ sẽ hiểu rằng học không chỉ để biết, mà còn để nên người. Trẻ con nào cũng cần được yêu, nhưng tình yêu đúng đắn phải đi cùng ranh giới, để các em học được hai chữ “trách nhiệm”.

Với nhà trường, điều cần nhất hôm nay không phải là thêm chương trình, mà là trả lại nhân văn cho lớp học. Cần để giáo viên được làm nghề bằng niềm tin, không bị bó buộc bởi nỗi sợ “mạng xã hội phán xét”. Mỗi tiết học, mỗi buổi sinh hoạt lớp phải trở thành nơi học trò được lắng nghe, được khuyến khích bày tỏ cảm xúc, để giáo dục không chỉ là “truyền thụ” mà là “chạm đến tâm hồn”. Cần khơi dậy lại truyền thống “Tôn sư trọng đạo” bằng những việc nhỏ: lời chào đầu buổi, ánh mắt biết ơn, câu xin lỗi chân thành.

Với xã hội, hãy thôi nhìn giáo dục như một ngành “phục vụ” mà phải coi đó là “nền móng văn hóa” của quốc gia. Mỗi bài báo, mỗi bình luận trên mạng xã hội nên hướng đến sự thấu hiểu thay vì kết tội; mỗi người lớn cần góp tay xây lại niềm tin cho nghề dạy học. Khi xã hội biết ơn người thầy, thì người thầy sẽ có thêm dũng khí để nghiêm khắc, để yêu thương, để giữ cho ngọn lửa tri thức không tàn lụi giữa đời sống nhiều biến động.

Giáo dục không chỉ là truyền tri thức, mà còn truyền cả nhân cách. Nếu mỗi người chúng ta, dù là cha mẹ, thầy cô hay người ngoài cuộc đều “Tôn su trọng đạo”, giữ vững trong lòng sự kính trọng với người gieo chữ, chỉ khi ấy lớp học mới trở thành ngôi nhà chung, thầy giáo, cô giáo như cha mẹ hiền, và mỗi học sinh mới biết trân trọng giá trị của việc học chữ, rèn người, phấn đấu trở thành những công dân gương mẫu, đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới./.