Tiên học lễ - gốc rễ của nền giáo dục

         Tre Việt - Mới đây, một đoạn clip được lan truyền trên mạng xã hội, nội dung phản ánh một nam học sinh lớp 7, Trường Trung học cơ sở Đại Kim (Hà Nội) đã có hành vi giật tóc, ghìm đầu và kéo ngã cô giáo ngay tại lớp học, khiến thầy cô, học sinh và dư luận cả nước bàng hoàng, phẫn nộ. Đây không chỉ là hành vi xúc phạm cá nhân người thầy, mà còn làm tổn thương nghiêm trọng tới môi trường giáo dục và truyền thống tôn sư trọng đạo vốn được dân tộc ta coi trọng từ ngàn đời nay. Đáng lo ngại hơn, đó không phải là hiện tượng cá biệt. Theo số liệu của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trung bình trong mỗi năm học, toàn quốc xảy ra gần 1.600 vụ việc học sinh đánh nhau ở trong và ngoài trường học. Tức là một ngày có khoảng 05 vụ. Từ việc học sinh đánh bạn, lăng mạ thầy cô, đến quay clip phát tán trên mạng xã hội để câu lượt xem. Điều đó đã phản ánh một thực trạng: đạo lý trong học đường đang bị xem nhẹ, thậm chí bị coi thường. Vậy nguyên nhân từ đâu? Và, chúng ta phải làm gì trước thực trạng đáng buồn ấy?

Ảnh: minh họa

Bạo lực học đường xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ sự thiếu quan tâm, buông lỏng quản lý của gia đình; đến bệnh thành tích, tâm lý che giấu khuyết điểm của một số nhà trường; tác động tiêu cực của môi trường xã hội đến sự hiểu sai về giáo dục khai phóng, v.v. Một số quan điểm cực đoan cho rằng, giáo dục phải “khai phóng tuyệt đối”, phải trao cho học sinh tự do tối đa, không áp đặt, không ràng buộc, thậm chí xem “tôn sư trọng đạo” như là một hủ tục. Có người còn cho rằng, học sinh có thể phản biện thầy cô bằng bất cứ cách nào, kể cả những lời lẽ và hành vi thiếu chuẩn mực. Đây chính là sự lạm dụng và hiểu sai khái niệm khai phóng, biến tự do thành vô lễ, biến phản biện thành vô đạo. Thực tế, tự do trong giáo dục không bao giờ đồng nghĩa với sự vô trách nhiệm hay xúc phạm người khác. Khai phóng phải nhằm mở rộng tri thức, khuyến khích tư duy sáng tạo, nhưng luôn nằm trong khuôn khổ đạo đức và pháp luật, nghĩa là học sinh có thể tranh luận, phản biện, song phải bằng lý lẽ, bằng sự tôn trọng, chứ không thể bằng hành động và lời lẽ xúc phạm thầy cô.

Trong truyền thống giáo dục Việt Nam, câu nói “Tiên học lễ, hậu học văn” không phải là khẩu hiệu, mà là lời răn dạy sâu sắc, kết tinh trí tuệ và kinh nghiệm hàng nghìn năm của dân tộc. “Lễ” ở đây là đạo lý, là nhân cách, là các chuẩn mực ứng xử cơ bản của con người. Đó là hiếu thảo với cha mẹ, lễ phép với thầy cô, kính trên nhường dưới, sống nghĩa tình với bạn bè. “Văn” là tri thức, là học vấn, là năng lực chuyên môn. Đặt “lễ” trước “văn” nghĩa là lấy đạo đức làm nền tảng, coi trọng nhân cách trước khi truyền thụ tri thức.

Người xưa quan niệm: nếu chỉ có tài mà không có đức thì chẳng khác nào “dùng dao sắc mà trong tay kẻ ác”, sẽ trở thành tai họa cho xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”. Lời dạy ấy thể hiện sự thống nhất giữa đạo đức và tài năng. Trong đó, đạo đức là gốc, là kim chỉ nam, còn tài năng là cành lá. Chỉ khi gốc rễ vững vàng, cây mới xanh tốt, vươn cao. Người khẳng định học là để làm người, để phụng sự Nhân dân, phụng sự Tổ quốc.

 Để khắc phục những biểu hiện xuống cấp trong giáo dục, thực hiện phương châm “Tiên học lễ, hậu học văn” thực chất trong đời sống học đường, cần có những giải pháp đồng bộ, kiên trì và cụ thể. Trước hết, giáo dục đạo đức phải được đặt ở vị trí trung tâm, chứ không chỉ coi là “môn phụ”. Không chỉ dừng ở vài tiết Giáo dục công dân, mà cần lồng ghép việc rèn luyện nhân cách vào tất cả các môn học và hoạt động ngoại khóa, sinh hoạt đoàn đội. Các nhà trường có thể xây dựng chuyên đề thường xuyên về văn hóa ứng xử, tổ chức diễn đàn để học sinh tự trao đổi, tự đánh giá, tự rút kinh nghiệm; đồng thời, làm tốt công tác tư vấn tâm lý học đường, sớm phát hiện những học sinh có biểu hiện bất thường về tâm lý để cùng gia đình chăm sóc, giáo dục, v.v. Qua đó, làm cho phương châm “Tiên học lễ” trở thành nhận thức và hành động hằng ngày của mỗi học sinh.

Cùng với đó, cần phát huy hơn nữa vai trò nêu gương của đội ngũ nhà giáo. Thầy cô không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn là tấm gương sáng để học sinh noi theo. Do vậy, mỗi nhà giáo cần giữ gìn phẩm chất, tác phong, lời ăn tiếng nói, cách ứng xử chuẩn mực, đồng thời thể hiện tình thương yêu, sự tận tụy, sẵn sàng đồng hành cùng học trò. Nhà trường cần rà soát, bổ sung và hoàn thiện bộ quy tắc ứng xử chuẩn mực, thường xuyên tổ chức sinh hoạt chuyên môn để giáo viên chia sẻ kinh nghiệm, nâng cao kỹ năng sư phạm, xử lý tình huống sư phạm một cách nhân văn và thuyết phục.

Bên cạnh đó, gia đình học sinh cần phát huy vai trò quan trọng trong việc rèn dạy con cái. Cha mẹ phải thống nhất quan điểm với nhà trường, không bao che khi con sai, không “con nhà tôi ngoan lắm, nó bốc đồng, nông nổi,... xin cảm thông” để bảo vệ con một cách mù quáng, mà phải nghiêm khắc, thẳng thắn chỉ ra lỗi lầm, giúp con nhận thức đúng. Gia đình nên thường xuyên trao đổi với giáo viên, phối hợp trong việc giáo dục con, tạo không gian sinh hoạt văn hóa lành mạnh trong gia đình, nêu gương cho con từ những điều nhỏ nhất trong cách ứng xử, cách tôn trọng người khác.

Đồng thời, trong môi trường giáo dục cần siết chặt kỷ cương học đường. Tự do không có nghĩa là vô tổ chức. Những hành vi vi phạm, đặc biệt là bạo lực, xúc phạm thầy cô, phải được xử lý nghiêm minh, công khai, minh bạch, vừa có tác dụng răn đe, vừa bảo vệ sự tôn nghiêm của nghề dạy học, đồng thời tạo điều kiện cho học sinh sửa sai, tiếp tục phấn đấu. Các trường cần xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý, với chính quyền địa phương, có hệ thống giám sát, cảnh báo sớm để phòng ngừa, không để sự việc nghiêm trọng mới xử lý. Cần có quy định khen thưởng, động viên kịp thời những học sinh có hành vi đẹp, biết giúp đỡ thầy cô, bạn bè, để tạo môi trường tích cực, khuyến khích điều hay lẽ phải. Đồng thời, báo chí, mạng xã hội cần tích cực tham gia định hướng để đồng hành cùng giáo dục. Chú trọng xây dựng các chương trình nhằm tôn vinh hình ảnh người thầy, khơi dậy tình cảm “Tôn sư trọng đạo” trong thế hệ trẻ.

Đã đến lúc toàn xã hội, từ cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường, gia đình đến ngay chính bản thân các em học sinh phải cùng hành động để trả lại cho giáo dục vị trí theo phương châm “Tiên học lễ, hậu học văn”; dạy chữ phải đi đôi với dạy người, đào tạo ra những con người vừa có đức, vừa có tài, sống có lý tưởng, khát khao và trách nhiệm, cùng chung tay, góp sức đưa đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển, phồn vinh, văn minh và hạnh phúc./.